تواضع (قرآن)تواضع از فضایل اخلاقی است. در این مقاله آیات مرتبط با تواضع معرفی وبررسی می‌شوند. ۱ - معنای تواضعتواضع، به معناى تذلّل و فروتنى كردن [۲]
فرهنگ فارسى، ج ۱، ص ۱۱۵۸، «تواضع».
و در اصطلاح علم اخلاق، شكستگى و فروتنى نفس است، به‌گونه‌اى كه براى خود هيچ‌گونه برترى و امتيازى بر ديگران قائل نبوده، در رفتار و گفتار، ديگران را بزرگ و گرامى دارد. در اين مقاله آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها از واژه‌هاى «هوناً»، «سلاماً» و «خفض جناح» و نيز جمله‌هايى مانند «لاتمش فى الأرض مرحاً» و «أذلّة على المؤمنين» استفاده شده است. امام خمینی تواضع را هیبت حاصل از تجلیات انوار عظمت بر قلب سالک می‌داند و در موارد صفتی نفسانی به معنای کوچک شمردن خود می‌داند که ضد آن کبر است. [۵]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۳۳-۳۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
امام خمینی یکی از اسباب تواضع را شرح صدر می‌داند که از معرفت حق‌تعالی حاصل می‌شود. به اعتقاد ایشان شرح صدر و سعه وجودی انسان، ویژگی‌هایی برای نفس ایجاد می‌کند که در نهایت، سبب به‌دست‌آمدن تواضع می‌شود به اعتقاد ایشان هرچه نور عظمت و کبریای الهی در قلب بیشتر تجلی کند، تواضع، تذلل و خضوع عبد بیشتر می‌شود.امام خمینی تواضع را کمال عبادت، بلکه خود تواضع را از برترین عبادات دانسته است؛ زیرا هدف عبادات، ایجاد ملکه تواضع است ازاین‌رو ایشان عبادتی مانند نماز را بدون تواضع بی‌ثمر دانسته است. بلکه تواضع و خشوع حقیقت نماز است و نمازی که در انسان تواضع نیافریند، بلکه سبب غرور شود، نه‌تنها انسان را از گناه باز نمی‌دارد، عملی شیطانی و برخاسته از هوای نفس است که نتیجه‌ای جز دوری از خدا ندارد ایشان مبدا تواضع را علم به خداوند و علم به نفس و غایتش را خداوند یا کرامت او و ثمره‌اش را کمال نفسانی می‌داند، اما مبدا تملق را شرک و جهل و فقر قلبی، ذلت روحی و غفلت از خداوند می‌شمارد. امام خمینی به اعتبار تواضع کنندگان، درجاتی برای تواضع در برابر خداوند ذکر می‌کند ازجمله؛ تواضع پیامبران و اولیای کامل الهی که به سبب تجلیات اسمایی و صفاتی حق‌تعالی بر قلبشان و مشاهده کمال ربوبیت و ذلت عبودیت حاصل می‌شود و این، نهایت مراتب تواضع قلبی برای حق است. این طایفه همان‌طور در برابر حق متواضع‌اند که در برابر مظاهر جلال و جمال حق؛ زیرا تواضع در برابر مظاهر حق، تواضع در برابر حق است، چنان‌که محبت به مظاهر حق، محبت به حق است این تواضع که با محبت همراه است، کامل‌ترین مرتبه تواضع است. [۹]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - عناوین مرتبطآثار تواضع (قرآن)، احسان و تواضع (قرآن)، اقسام تواضع (قرآن)، پاداش تواضع (قرآن)، تشبیه تواضع (قرآن)، تواضع و حکمت (قرآن)، توصیه به تواضع (قرآن)، زمینه‌های تواضع (قرآن)، صبر در تواضع (قرآن)، متواضعان (قرآن)، موارد تواضع (قرآن)، منشأ تواضع (قرآن)، موانع تواضع (قرآن). ۳ - پانویس
۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۹، ص۶۱، برگرفته از مقاله «تواضع». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |